Zapomniana zbrodnia „Operacja Polska” NKWD
W tym odcinku dr Bartłomiej Gajos rozmawia z dr Maciejem Wyrwą, specjalistą zajmującym się historią represji sowieckich z Centrum na temat tzw. „Operacji Polskiej” NKWD. Co już o niej wiemy, a co nadal czeka na odkrycie? Jakie wyzwania stoją przed historykami badającymi tę zapomnianą zbrodnię? Dr Wyrwa w tym odcinku wyjaśnia ponadto, dlaczego o „Operacji Polskiej” NKWD, pomimo jej znacznie większej skali, mówi się znacznie mniej niż o zbrodni katyńskiej.
Według aktualnych danych, w wyniku „Operacji Polskiej” NKWD przeprowadzonej w latach 1937-1938 represjonowanych było ponad 144 tys., a zamordowanych co najmniej 111 tys. Polaków – blisko pięciokrotnie więcej niż w ramach zbrodni katyńskiej. Operacje narodowościowe stanowiły jeden z elementów represji czasów tzw. Wielkiego Terroru – okresu w historii ZSRR, w trakcie którego życie straciły miliony niewinnych ludzi.
Dr Wyrwa przedstawia genezę „Operacji Polskiej” NKWD, która była uznawana za swoisty wzorzec dla pozostałych operacji narodowościowych i została przeprowadzona na największą skalę. Podstawę do jej wykonania stanowił rozkaz nr 00485 z 11 sierpnia 1937 r., wydany przez ludowego komisarza spraw wewnętrznych Nikołaja Jeżowa. Podobne represje wymierzone były również m. in. w Niemców, Rumunów, Estończyków, Finów, Macedończyków, Irańczyków, Chińczyków i inne mniejszości narodowe zamieszkujące tereny ówczesnego ZSRR.
Dr Wyrwa wyjaśnia, kto miał zostać aresztowany w wyniku „Operacji Polskiej” NKWD, jak miała ona przebiegać i jakie cele realizować, a także w jaki sposób funkcjonariusze NKWD wiedzieli, kogo aresztować i skazać. Słuchacze dowiadują się ponadto, czy potencjalna ofiara miała świadomość, co ją czeka i czy mogła liczyć na jakąkolwiek obronę.
Oprócz tego, dr Wyrwa odpowiada na pytania, czy możemy mówić o uprzedzeniach Stalina w stosunku do samego narodu polskiego, czy w ramach „Operacji Polskiej” NKWD represjonowani byli tylko Polacy, czy w czasie „procesów” stosowano tortury i wreszcie, czy operacje narodowościowe możemy uznać za jeden z dowodów szaleństwa Stalina oraz przejaw jego strachu przed zdradą?
