NKWD a polskie podziemie
Do udziału w tym odcinku podcastu historycznego Polihistor dr Bartłomiej Gajos zaprosił prof. Grzegorza Motykę, dyrektora Instytutu Studiów Politycznych PAN, badacza polskiego podziemia. Profesor wyjaśnia, jak zmieniło się poszukiwanie prawdy historycznej o polskim podziemiu po 1989 r., wraz z uzyskaniem dostępu do utajnionych wcześniej dokumentów. Cała historia polskiego podziemia musiała zostać napisana właściwie od nowa, z uwzględnieniem nieznanych wcześniej faktów.
Badania lat 90-tych XX w. ujawniły, że operacje przeciwko polskiemu podziemiu z 1945 r. były prowadzone przez wojska NKWD lub funkcjonariuszy UB, kierowanych w dyskretny sposób przez instruktorów sowieckich. Akcje te bez wsparcia Związku Sowieckiego prawdopodobnie nie odniosłyby sukcesu na taką skalę – spotkałyby się bowiem ze zbyt dużym oporem społecznym. Dopiero po 1946 r. zwalczenie polskiego podziemia zostało przejęte przez formacje polskie. Profesor Motyka podkreśla, że to sytuacja odmienna od tej panującej na Litwie, Łotwie i w Estonii, gdzie za walkę z podziemiem narodowym odpowiedzialne było głównie NKWD.
Prof. Grzegorz Motyka wymienia dywizje NKWD, które działały w Polsce w 1946 r. oraz wskazuje, gdzie znajdowały się jej główne ośrodki dowodzenia i jakie akcje prowadziły przeciwko polskiemu społeczeństwu. Słuchacze poznają także najważniejsze wydarzenia związane z operacjami NKWD na ziemiach polskich oraz reakcję na nie władz sowieckich. Profesor przestawia liczebność wojsk NKWD oraz zadania, do których zostały oddelegowane. Słuchacze dowiadują się także, dlaczego polskie podziemie było przeciwne prowadzeniu otwartej, zbrojnej walki z komunistami, a także, kto tak naprawdę je tworzył.
W odcinku poruszany jest również ciągle żywy temat obławy augustowskiej z lipca 1945 r. wraz z próbą wyjaśnienia, dlaczego Sowieci zdecydowali się na jej przeprowadzenie oraz jaki wpływ na tę decyzję miały ich obawy przed wybuchem III wojny światowej. Profesor Motyka w kontekście tej zbrodni podkreśla, że władze sowieckie uznawały masowe mordy za stały element prowadzonej przez siebie polityki, mającej podłoże w marksistowsko-leninowsko-stalinowskiej ideologii, w której „cel uświęca środki”.
