Polska–Ukraina: wspólna historia, wiele znaczeń
Czy „Ruś” znaczyło to samo w Kijowie i w Krakowie? Jak zmieniało się znaczenie słów „Moskwa”, „inteligencja” czy „Rzeczpospolita” w XIX wieku? I dlaczego zrozumienie tych różnic ma dziś kluczowe znaczenie dla polsko-ukraińskiego dialogu?
5 czerwca w Warszawie odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa „Ewolucja pojęć w polsko-ukraińskim dialogu intelektualnym (1831–1918)”. To nie było tylko spotkanie wybitnych historyków z Polski, Ukrainy i Kanady, ale też próba stworzenia wspólnego słownika pamięci – narzędzia, które może pomóc obu narodom lepiej się zrozumieć.
W stronę wspólnego słownika pamięci
Wydarzeniebyło częścią prac nad „Słownikiem pojęć polsko-ukraińskiego dyskursu historycznego” – projektem badawczym, którego celem jest zrozumienie, jak kluczowe terminy historyczne są używane i rozumiane w Polsce i na Ukrainie. Choć często dotyczą tych samych zjawisk, ich znaczenia bywają różne. Słownik ma pomóc w lepszym porozumieniu i ograniczyć wpływ uproszczeń oraz nieścisłości w debacie publicznej. Publikacja, która ukaże się już w przyszłym roku, powstaje w oparciu o metodę tzw. historii pojęć (Begriffsgeschichte) i ma służyć historykom, nauczycielom i wszystkim, którzy piszą o przeszłości.
Trzy panele, kilkanaście pojęć, wspólna refleksja
Podczas konferencji uczestnicy skupili się na analizie pojęć o fundamentalnym znaczeniu dla historycznych narracji – zarówno tych zakorzenionych w XIX-wiecznym nacjonalizmie, jak i współczesnych sporach o interpretację przeszłości. Dyskusje odbyły się w trzech panelach tematycznych. Wśród zaproszonych prelegentów znaleźli się m.in.:
- prof. Andriy Zayarnyuk z Uniwersytetu w Winnipeg – ceniony kanadyjski historyk, specjalizujący się w społecznej i kulturalnej historii Ukrainy w XIX i XX wieku. Jest autorem wielu prac dotyczących Galicji i tożsamości chłopskiej, w tym współautorem książki “The Intellectual Foundations of Modern Ukraine: The Nineteenth Century”;
- dr hab. Magdalena Nowak, prof. Uniwersytetu Gdańskiego – badaczka stosunków polsko-ukraińskich oraz historii Kościołów w XIX i XX wieku, znana m.in. z monografii “Dwa światy, poświęconej narodowej tożsamości abp. Andrzeja Szeptyckiego”;
- dr hab. Natalia Starczenko z Instytutu Historii Ukrainy NANU – specjalistka w zakresie historii społecznej i politycznej Rzeczypospolitej oraz dziejów szlachty, autorka książki Ukraińskie światy Rzeczypospolitej;
- dr Johannes Remy z Wilfrid Laurier University (Kanada) – autor cenionych prac na temat ruchu narodowego na ziemiach Imperium Rosyjskiego, w tym książki “Brothers or Enemies: The Ukrainian National Movement and Russia from the 1840s to the 1870s”.
Ich wystąpienia dotyczyły m.in. takich pojęć jak: „Ruś”, „Ukrainiec”, „Inteligencja”, „Rzeczpospolita”, „Moskwa” czy „Rosja”, pozwalając uchwycić ewolucję znaczeń w zmieniających się kontekstach politycznych i kulturowych.